Noordoost-Europees Licht (2025)

Waar er bij de eerdere projecten van Musica Choralis Russische muziek centraal stond, schijnen wij ons licht nu op muziek uit Noordoost-Europa. In de koormuziek uit deze regio klinkt een bepaalde ’pure’ essentie door, die ons aantrekt. We zijn geraakt door de oprechtheid die uit veel van deze muziek spreekt. De componisten lijken een diep respect te hebben voor de oorspronkelijke culturen van de diverse Noordoost-Europese bevolkingsgroepen. Verbondenheid met de natuur, folkloristische tradities, religiositeit en spiritualiteit zijn daarbij sleutelbegrippen.

In het programma dat we hebben samengesteld, komt deze religiositeit en spiritualiteit sterk tot uiting in de Davids Psalmen van de Estse componist Cyrillus Kreek, de ‘Drie koren’ van de Rus Georgi Sviridov en ‘Lapponia’ van de Zweedse Fin Erik Bergman. Bij laatstgenoemd stuk zit de spiritualiteit vooral in Bergmans poging de verbondenheid van de Sami, een inheems noordelijk volk, met de natuur tot leven te wekken. Hij beschouwt deze als een essentieel onderdeel van het leven van de Sami. Het stuk is indringend en uitdagend voor de uitvoerenden en de luisteraars en wordt zelden uitgevoerd. Folkloristische elementen horen we terug in de Litouwse stukken, het genoemde stuk van Erik Bergman en de korte stukjes van de Est Veljo Tormis.

Met dit programma willen wij niet alleen de schoonheid van deze muziek met de wereld delen. We willen ook iets laten zien van de muzikale eigenheid van kleinere Noordoost-Europese volkeren. Sommige van deze volkeren zitten in het nauw, dreigen in vergetelheid te raken. Denk bijvoorbeeld aan de Wepsen, Kareliërs en Ingriërs. Wie heeft er van hen gehoord? Hun voortbestaan wordt na een periode van 25 à 30 jaar van betrekkelijke rust bedreigd door de modernisering van onze wereld en/of door de ontwikkelingen in Rusland. Met ons project hopen we eraan bij te dragen dat de identiteit van deze volkeren behouden kan blijven.

Programma

Om dit programma te kunnen uitvoeren stelt dirigent Leenke de Lege een 32 à 40-koppig koor dat bestaat uit professionele en ervaren amateurzangers.

V. Tormis:
- uit 'Ingrian Evenings': Röntuška III

Trad. Litouws:
- Užaugo liepa

B. Dvarionas:
- Penki Chorai

C. Kreek, vier Davidspsalmen:
- Psalm 22 (uit 1914)
- Psalm 121 en 141 (uit 1923)
- Psalm 137, in de versie voor TTBB-koor uit 1938

G. Sviridov:
Drie koren uit de muziek bij de tragedie “Fjodor Ioannovitsj” van A.K. Tolstoj” :
- Molitva
- Svjataja Ljoebov
- Pokajannyj stich

E. Bergman: Lapponia
- Midwinter
- Yoik
- Midsummer Night
- Storm on the fells

V. Tormis:
- uit ‘Karelian Destiny' dl 5: Lullaby
- uit Vepsian Paths: Vägisi mehele

Over Stille Week

Op 15 november 2023 is het exact een eeuw geleden dat Maximilian Steinberg de laatste hand legde aan zijn Stille Week, een groots ‘concert voor koor’. Steinberg was ooit de belofte van zijn tijd, als muzikaal erfgenaam van Rimski-Korsakov, rivaal van Stravinski en docent van Sjostakovitsj. Toch werd hij een voetnoot in de muziekgeschiedenis. Omdat het Sovjetregime de uitvoering van de meeste religieuze muziek verbood, heeft hij nooit een uitvoering van zijn Stille Week kunnen horen en raakte het werk in de vergetelheid.

Nog geen tien jaar geleden kwam de Stille week pas weer bovendrijven. In 2014 werd het voor het eerst in zijn geheel uitgevoerd en in 2015 op CD opgenomen door Cappella Romana onder leiding van Alexander Lingas. Een kritische heruitgave en een nieuwe opname volgden; ook The Clarion Choir stortte zich onder leiding van Steven Fox op de Stille week. “Het werk is een schat,” concludeerde een recensent daarna in The New York Times. “Hoe laat ook, Steinbergs moment is aangebroken.” En nu ook in Nederland. Exact honderd jaar na de voltooiing verzorgen we de volledige uitvoering van dit betoverende koorwerk in Nederland, onder leiding van Leenke de Lege.

Uitvoerenden

Musica Choralis heeft een koor samengesteld van zo’n veertig zeer ervaren, deels professionele, zangers. Dirigent is Leenke de Lege.

Concertdata

Try-out: zo 29 oktober 2023, 15.00 in de H. Nikolaas van Myrakerk, Lijnbaansgracht 47, Amsterdam
Wo 15 november 2023, 20.15u — Nicolaïkerk, Nicolaaskerkhof 8, Utrecht (première)
Vr 17 november 2023, 20.15u — Dominicuskerk, Spuistraat 12, Amsterdam
Za 18 november 2023, 20.15u — Groenestraatkerk, Groenestraat 229, Nijmegen

links

Website: deverbodenpassie.nl
Instagram: instagram.com/musicachoralis
Facebook: facebook.com/musicaChoralis

Stichting Musica Choralis heeft de uitvoering van het Requiem voor gevallen broeders van de onbekende en onderbelichte Russische componist Aleksandr Kastalski op 18 juni 2022 mogelijk gemaakt.

Over het Requiem voor gevallen broeders

Kastalski schreef dit requiem in de Eerste Wereldoorlog. Historische juistheid en de sterke drang om eer te betonen aan de soldaten die in opstand kwamen tegen de vijand, ongeacht hun afkomst of religie, waren voor hem de belangrijkste drijfveren om het stuk te maken. Kastalski wilde ook dat zijn requiem niet alleen de gestorvenen zou begeleiden op hun laatste reis, maar ook de achterblijvers zou ‘verbroederen’.

Er bestaan verschillende versies van het stuk en geen daarvan is tot nu toe eerder in Nederland uitgevoerd. Na de Russische revolutie van 1917 verdween het stuk ergens in de archieven. Begin deze eeuw is het stuk weer van de plank gehaald en erkend als een belangrijk werk van Kastalski. Door experts wordt het stuk 'buitengewoon origineel' genoemd en de a capella-versie wordt op een vergelijkbaar muzikaal niveau geschat als de 'Nachtwake' van Rachmaninov (opus 37, ook bekend als de 'Vespers').

Het Requiem voor gevallen broeders is niet alleen een oorlogstragedie en een krachtig muzikaal weerwoord op de gruwelijkheden van de Eerste Wereldoorlog, het roept ook op tot een sterke internationale verbondenheid van alle vredelievende mensen. Met de afschuwelijke oorlog van Poetin op de achtergrond is het stuk daarom ook vandaag de dag bijzonder actueel.

Op zaterdag 18 juni 2022 in de Utrechtse Nicolaïkerk beleven twee versies van het stuk hun Nederlandse première: de muzikaal veeleisende a capella-versie en de prachtige bewerking die de Schots-Australische componist Graham Hair maakte voor koor en strijkers. Er zijn zo’n 90 musici bij de avond betrokken.

Over de componist Kastalski

Kastalski wordt beschouwd als de grondlegger van de ‘Nieuwe Russische Richting’ binnen de Russische koormuziek. Hij was de eerste componist die erin slaagde melodieën van oude Russische geestelijke gezangen en inheemse volksmuziek-elementen op een overtuigende manier in zijn muziek te verwerken. In de twee eeuwen vóór Kastalski was de - op zichzelf prachtige - muziek van Russische componisten grotendeels gebaseerd op westerse componeerstijlen.

Door zijn baanbrekende werk vormde Kastalski een grote inspiratie voor andere componisten. Zo adviseerde hij de in Nederland bekendere componist Rachmaninov bij het schrijven van onder meer de Vespers.